Soorten bitten voor paarden en de werking ervan

Het overgrote deel van de ruiters gebruikt voor de communicatie met het paard een halster met trensbit. Net zoals bij een zadel moet je bij de keuze voor een passend bit kritisch kijken naar de paardenmond, het karakter van het paard, het trainingsniveau van paard en ruiter en het trainingsdoel. Het gaat immers om een vreemd voorwerp in de mond van het paard die door de tanden en dunne slijmvliezen uiterst gevoelig is. Daarom geven wij je in deze leidraad informatie over waarom een goed bit absoluut noodzakelijk is en bieden een overzicht over welke trensbitten voor je paard geschikt zijn.

Waarom is een goed bit zo belangrijk?

Een trensbit is in het hoofdstel aan de bakstukken bevestigd en ligt in de paardenmond in het tandloze deel tussen de kiezen en snijtanden – in de zogenoemde lagen. De teugels worden onder de bakriemen in de bitringen vastgegespt. Als het trensbit correct is vastgemaakt, ligt het rustig in het midden van de lagen, zorgt er niet voor dat het paard gaat „grijnzen“, maar hangt ook niet zover door zodat het paard ermee kan spelen en de tong er permanent overheen kan leggen.

Voor een duidelijke communicatie tussen ruiter en paard kiezen veel ruiters voor een trensbit. Als alternatief kun je ook zonder bit paardrijden – de mogelijkheden voor bitloos rijden kun je in de betreffende leidraad over bitloos rijden nalezen. Vooral omdat het bit de manier voor een goede communicatie tijdens het rijden kan zijn, moet je er ook rekening mee houden dat de mond van een paard zeer gevoelig is. De slijmvliezen zijn flinterdun en het bit maakt direct contact met de tong die heel veel zenuwen bevat. Als het bit te groot is voor de mond van het paard, kan het direct op de lagen, dus op het bot drukken en pijn veroorzaken. Als het trensbit echter te klein is, trekt het onaangenaam in de mondhoeken en raken de lippen bekneld.

Een goed bit wordt er bovendien door gekenmerkt dat het oppervlak intact is, omdat de mondholte anders letsel kan oplopen.

Naast de maat en de constructie van het bit, wordt het belang van het materiaal regelmatig onderschat. Want door het contact tussen speeksel en bit kan het paard allergische reacties ontwikkelen die merkbaar worden door rode verkleuringen, blaasjes en kale plekken rond de mond. Je dient dus ook na te denken over geschikte materialen van een bit.

Met een goed, passend bit voelt het paard zich prettig. Hierdoor kan het goed worden gedresseerd en bereikt makkelijker en sneller een optimale losgelatenheid en volledige ontvankelijkheid. Daarom is het van het grootste belang dat zowel het bit optimaal past en de ruiter zich ervan bewust is hoe gevoelig de mond van een paard is.

De verschillende soorten bitten en hun werking

Op de markt zijn talloze bitten verkrijgbaar die door hun type en werking, constructie, maat en materiaal van elkaar verschillen. Deze verscheidenheid aan trensbitten is echter gerechtvaardigd, omdat de keuze van het bit afhankelijk is van het trainingsniveau van ruiter en paard, de manier van rijden, de anatomie en de voorkeuren van het paard. Hieronder hebben wij de belangrijkste en meest voorkomende bitsoorten en hun werking samengevat.

• Watertrens
• Bustrens
• D-ring trens
• Stangbit
• Pelham
• Dressuurstang
• Bauchertrens

Enkel- en dubbelgebroken watertrens

De watertrens heeft zijn naam te danken aan het feit dat paarden hiermee zonder problemen kunnen drinken. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de enkelgebroken of dubbelgebroken vorm, waarbij beide soorten over doorlopende ringen beschikken. Bij een enkelgebroken watertrens bestaat het mondstuk uit twee even lange bitdelen die via een beweeglijk scharnier met elkaar zijn verbonden. Een dubbelgebroken watertrens beschikt daarentegen over een klein, tussengeplaatst mondstuk, zodat dit type twee scharnieren heeft.

Werking: Een enkelgebroken watertrens werkt in op de tong en de lagen in de onderkaak. Het misschien wel grootste voordeel van een watertrens is de onafhankelijkheid van de eenzijdige teugelhulp. Wanneer de teugel aan één kant worden aangenomen, beweegt op grond van het scharnier alleen de betreffende kant van het bit en stuurt het paard in die richting. Hierdoor zijn duidelijk van elkaar gescheiden hulpen mogelijk. Als beide teugels worden aangetrokken, komt het scharnier in het midden iets omhoog en oefent druk uit op het gehemelte. Vroeger werd aangenomen dat het bit hierdoor in de mond zou gaan scharen en tegen het gehemelte zou drukken, het zogenoemde „notenkraker-effect“. Dat is echter alleen bij te dikke en te grote bitten het geval. Bij een enkelgebroken bit kan het paard door optillen van de tong de druk ontwijken en zo wordt dit knijpende effect voorkomen.

Een dubbelgebroken bit beslaat een groter oppervlak en omsluit de tong strakker. Het bit ligt hierdoor rustiger in de mond van het paard, maar zorgt tegelijkertijd voor een lichte, permanente druk – zelfs bij losse teugels. Bijgevolg werkt een dubbelgebroken trens minder puntsgewijs en vermindert het effect van de hulpen.

De doorlopende ringen kunnen een onrustige ruiterhand ietwat compenseren. Om deze reden is een watertrens met enkel scharnier bij uitstek geschikt voor zowel beginnende ruiters alsook jonge paarden.

Bustrens

Een bustrens verschilt van een watertrens alleen door vaste zijdelen. De mondstukken worden naar buiten toe iets breder en lopen vervolgens over in de bitringen die via een scharnier vast met het mondstuk zijn verbonden. Bustrenzen zijn op grond van hun dikte niet voor elk paard geschikt, omdat vooral paarden met een kleine mond met een bustrens erg veel metaal in hun mond hebben. Een goed alternatief voor dit model is een D-ring trens. Een bustrens is zowel als enkelgebroken en als dubbelgebroken variant verkrijgbaar.

Werking: Een bustrens biedt het paard door de vaste ringen een betere zijdelingse geleiding en beperking dan een watertrens met doorlopende ringen. Daarom is een directe inwerking op de lagen van de onderkaak en tong mogelijk en bereiken de signalen het paard sneller en duidelijker. Je zou dus kunnen stellen dat een bustrens „scherper“ is dan een watertrens.

D-ring trens

Een variant op de bustrens is de D-ring trens die zijn naam te danken heeft aan de vaste zijdelen die de vorm hebben van de letter D. Het mondstuk wordt niet zoals bij de bustrens naar de ring toe dikker, maar de mondstukken blijven smal. D-ring trenzen zijn hierdoor ook geschikt voor paarden met weinig ruimte in de mond.

Werking: De D-vormige zijdelen bieden een zijdelingse begrenzing. Hoe langer de zijdelen zijn, des te sterker is de zijdelingse aanleuning. Als de teugel aan een kant wordt aangenomen, wordt de tegenoverliggende ring niet zoals bij doorlopende ringen in de mondspleet getrokken en knelt deze dus niet af.

In plaats daarvan wordt de druk langs de lippen verdeeld en het paard wordt bij wijze van spreken vanaf de tegenoverliggende kant in de richting van de aangenomen teugel geduwd. Een kneveltrens of schenkeltrens werkt op een soortgelijke manier. Deze biedt door de lange schenkels die geen enkele hefboomwerking hebben, nog meer zijdelingse begrenzing.

Een D-ring trens is daarom met name voor stijve paarden geschikt die zich om lichamelijke of psychische redenen niet soepel kunnen bewegen.

Stangbit

Zoals de naam al zegt, bestaat een stangbit uit een vast mondstuk zonder beweeglijk scharnier. De zijdelen kunnen uit vaste of doorlopende ringen bestaan. Bij een stangbit is de correcte keuze van de bitbreedte van groot belang, omdat een te groot bit anders hard op de tongranden en lagen van de onderkaak drukt.

Werking: Het stangbit ligt gelijkmatig op de tong en verdeelt de druk permanent over de gehele breedte van de tong, ook als de teugels niet worden aangenomen.

De stelling en buiging van het paard is met een stangbit maar beperkt mogelijk, omdat de stang bij het eenzijdig trekken aan de teugel kantelt en gaat scharen. Hierdoor drukt deze op de tegenoverliggende kant op de bovenste lagen. Een stangbit is om deze reden veeleer voor zeer goed getrainde paarden geschikt die je zonder veel moeite en met fijne hulpen in de juiste buiging en stelling kunt rijden.

Een bijzondere variant van het stangbit is de springstang, ook Kimblewick genoemd.

Dankzij drie bevestigingsmogelijkheden van de teugels in de bitringen biedt een springstang drie verschillende inwerkingspunten: op lagen en tong, op onderkaak en kin of op de hals.

De springstang is tijdens de training zeer goed geschikt als voorstadium voor de dressuurstang.

Pelham

Een pelham is een combinatie van trens en kandare met hefboomwerking, die echter in tegenstelling tot de kandarezonder onderlegtrens wordt gebruikt. De pelham is als stang, dubbel- of enkelgebroken verkrijgbaar en wordt als hetgoed is met vier teugels gebruikt. Het kan ook via een pelhamriem met slechts één teugelpaar worden gereden. Bij deze bevestiging verslechtert de communicatie zeer. Daarom kan een pelham met alleen één teugelpaar alleen voor het afremmen van onstuimige paarden worden gebruikt.

Werking: De pelham wordt met kinketting gereden, zodat er vanaf een hoek van 45 graden sprake is van een begrenzing met hefboomwerking. De direct bij het mondstuk bevestigde teugels werken in op de lagen en de onderkaak, het tweede teugelpaar dat bij de onderboom wordt vastgemaakt, werkt in op de nek. De gebroken variant van de pelham werkt bovendien in op de mondhoeken. Daarom raden wij het tussenschuiven van bitringen aan om te voorkomen dat de lippen ingeklemd raken.

De pelham moet op grond van de hefboomwerking als bit met scherpe inwerking worden beschouwd en is daarom alleen geschikt voor ervaren ruiters. Wie de pelham als „rem“ gebruikt, moet aandacht besteden aan een adequate training van het paard, omdat de inzet van de pelham in dit geval geen duurzame oplossing is. Verder is het als gebroken variant een zeer goed bit voor paarden die moeilijk in de juiste buiging kunnen worden gereden of die op het bit leunen.

Dressuurstang

Een dressuurstang is een stangbit met een boven- en een onderboom. Deze wordt met twee teugelparen en een kinketting gereden. Daarnaast is een onderlegtrens voor het gebruik van een dressuurstang vereist.

Werking: Door aantrekken van de kandareteugel die aan de onderboom is bevestigd, kantelt de onderboom naar voren en oefent druk uit via de bakstukken. Dan wordt het inwerkingspunt nek aangesproken – het paard geeft in de nek toe en begrijpt makkelijker dat het zijn gewicht naar achteren moet verplaatsen. Om ervoor te zorgen dat de hefboomwerking wordt beperkt resp. voor het paard niet als een verrassing komt, moet de kinketting zodanig bevestigd zijn dat deze bij een hoek van 45° tussen kandareboom en mondspleet reageert.

Bij kandaren met gewelfde shanks (bijv. bij westernbit) kun je de helft van het bereik van de hefboom ter oriëntatie gebruiken.

De trensteugel die in de onderlegtrens is bevestigd, werkt daarentegen in op de tong en de lagen van de onderkaak. Hierdoor zijn fijnere, gevarieerdere hulpen mogelijk. Dat is bij een pelham niet het geval.

De kandare is een zeer fijnzinnig instrument waarmee een goed getraind paard leert verzameld te lopen. Daarom wordt de kandare vooral bij dressuurrijden in hogere klassen ingezet. Conclusie: een kandare is niet geschikt voor beginnende ruiters of jonge paarden.

Bauchertrens

De Bauchertrens wordt graag voor barok en Spaans paardrijden gebruikt. Dit ook wel Fillistrens genoemde bit is met enkel- of dubbelgebroken mondstuk of als stang verkrijgbaar en beschikt over een korte bovenboom, maar geen onderboom. Daarom wordt het ook wel B-trens genoemd.

In de kleine bovenboom wordt het bakstuk bevestigd, terwijl de teugels aan de trensringen worden vastgemaakt. De Bauchertrens wordt zonder kinketting gebruikt.

Werking: Door de ophanging in de bovenste ringen reageert zelfs de gebroken Bauchertrens bijna als een stang. Daarom ligt deze zeer rustig in de mond van het paard. Dat is vooral bij paarden met ruinentanden en wolfskiezen voordelig, omdat bij het aannemen van de teugels het bit niet in de richting van deze tanden kantelt. Door de rustige positie neemt het in de mond weinig plek in beslag zoals een stang, maar werkt (zijdelings) als een trens. Een Bauchertrens kan daarom ook als onderlegtrens voor een kandare worden gebruikt, omdat beide bitten niet tegen elkaar stoten.

Tegelijkertijd biedt het b-vormige zijdeel een lichte begrenzing en werkt zodoende meer zijdelings, zoals een kneveltrens.

Hoewel de Bauchertrens een bovenboom heeft, werkt deze niet in op de nek. Bij het aannemen van de teugels ontstaat er immers spanning op de bitringen, de bovenboom kantelt licht naar voren en buiten, waardoor de bakstukken losser komen te zitten en hierdoor geen druk in de nek ontstaat. Het werkt door naar voren te kantelen veeleer in op de mondhoeken en zorgt voor een lichte oprichting.

Wat is beter – een enkelgebroken of een dubbelgebroken bit?

Er zijn maar weinig ruiters die voor een kandare of ander stangbit kiezen. Enkel- en dubbelgebroken watertrenzen behoren tot de meestverkochte trensbitten. Vroeger werd gedacht dat een dubbelgebroken bit beter zou zijn dan een enkelgebroken bit. Er werd verondersteld dat een enkelgebroken bit bij aangetrokken teugels tot een zogenoemd „notenkraker-effect“ zou leiden. Het klopt dat het enkelgebroken scharnier bij het aannemen van de teugels als een dak rechtop kan gaan staan en zich in het gehemelte kan boren, terwijl de zijdelen in de onderste lagen drukken. Het paard kan echter aan deze druk ontwijken door het bit met de tong omhoog te tillen en zodoende van de lagen af te drukken.

Bij een dubbelgebroken bit is dat echter niet mogelijk. Het omsluit de tong gesloten en het paard heeft geen mogelijkheid om door optillen van de tong aan de druk te ontwijken. Zelfs als de teugels niet worden aangenomen, maakt het bit breedvlakkig contact en oefent druk uit. Als de teugels worden aangetrokken, kan de druk op lagen en tong bij een dubbelgebroken bit in het ergste geval zelfs tot beknellingen leiden.

Er kan niet zomaar worden gesteld dat de ene variant per se beter is dan de andere. Het mondstuk moet altijd in verband met de zijdelen en de ruiterhand worden beoordeeld. De weg naar het passende bit wordt in het volgende hoofdstuk beschreven.